Misschien ken je Léon de Caluwé (1950) en zijn boeken over veranderkunde. Daarin beschrijft hij vijf typen mensen die allen heel anders met (organisatie)veranderingen omgaan. Typen mensen waar jij in het dagelijkse leven en op het werk mee te maken hebt. Lees vooral zijn boeken (zie onder voor een boekentip) of kijk op zijn eigen website (www.decaluwe.nl) als je meer over veranderkunde wilt weten.
Want ik ga iets heel anders doen met zijn indeling dan hij zelf ooit bedoeld zal hebben (bij voorbaat sorry). Want zoals vrouwen van Venus komen en mannen van Mars, wat leidt tot allerlei misverstanden en onbegrip (en bij tijd en wijle aantrekkingskracht), zo heeft ieder mens iets van de vijf menstypen die Léon beschrijft. Hij gebruikt daar ook kleuren bij of planeten waar mensen vandaan komen.
De vijf planeten
Ook jij hebt van ieder van die vijf planeten iets in je. Maar,… je hebt wel een meer of minder uitgesproken voorkeur voor één van die planeten en voor één van de andere heb je een uitgesproken allergie. En de reden dat ik dit stukje schrijf is omdat de indeling mij enorm heeft geholpen in het omgaan met mijn eigen collega´s. Ineens begrijp ik veel beter waarom ik met de één wel een klik heb en waarom ik de ander liever ontloop. En dat heeft alles te maken met mijn eigen voorkeursstijl en mijn allergie voor andere stijlen. Begin ik mij te irriteren aan een persoon, dan weet ik dat dat niet aan die persoon ligt, maar aan mijn eigen allergie voor een bepaalde aanpak en manier van denken. En daardoor wordt het veel eenvoudiger om begrip voor die persoon op te brengen, of die persoon meer te ontlopen natuurlijk al zal dat niet altijd lukken. Ook besef ik mij beter waarom anderen zich aan mij kunnen irriteren en houd daar (soms) rekening mee. Mij helpt het ook door in discussies te benadrukken dat een opmerking wel erg blauw is, dat persoon x zich van zijn groene kant laat zien enzovoort. Omdat iedereen inmiddels de kleuren wel kent helpt dat om irritatie te voorkomen en een evenwichtige, open en eerlijke discussie te voeren.
Om te beginnen. Ieder van de vijf typeringen is in essentie goed, maar kent zijn valkuilen. Dus wat jouw voorkeursstijl ook is, in essentie is die prima. Besef je ook dat de stijl waar jij allergisch voor bent ook prima is. Jij hebt er niks mee, maar dat betekent niet dat die in bepaalde situaties niet van waarde is, misschien zelfs meer van waarde dan jouw stijl.
Planetentest
Je kunt een hele fancy test doen om te bepalen wat jouw stijl is. Dat ga ik hier niet doen. Daarvoor mag je Léon de Caluwé zelf inhuren. Wat ik wel ga doen is de valkuilen van iedere planeet benoemen. Daar waar ze doorschieten in hun eigenaardigheden. En wat wil nu het geval. Als je denkt dat ik behoorlijk overdrijf en het erger maak dan het is (of je beschikt over een behoorlijke dosis zelfspot), dan is dat hoogstwaarschijnlijk jouw voorkeursstijl. Wanneer je denkt dat ik er nog wel een schepje bovenop mag doen en veel te aardig schrijf over een bepaalde stijl, dan is dat waarschijnlijk de planeet waar jij allergische reacties van krijgt. Zonder uitgebreide test weet je dus precies waar jij staat en waarschijnlijk kun je zo ook feilloos je collega’s indelen.
Gele planeet
Mensen op de gele planeet hebben een bestuurlijke stijl. Bij deze mensen draait alles om macht, zonder dat ze dat woord ooit zelf in de mond zullen nemen. Ze hebben het liever over draagvlak en coalities. Iets waar ze dan ook constant naar op zoek zijn. Mensen van deze planeet geloven in weerstand. Zonder wrijving geen glans, geen rails zonder dwarsliggers, zijn typisch gele uitdrukkingen. Weerstand hoort erbij, maar met wat geleuter en wat tijd verdwijnt die weerstand vanzelf. Deze mensen gaat het niet om de mooie of fraaie oplossingen maar of het werkt in de gegeven context. Zij praten zo een hele bijeenkomst vol, zonder inhoudelijk iets gezegd te hebben. Denk je ze al ergens op te kunnen vastpinnen, dan draaien ze zich daar moeiteloos onderuit. Dan komen ze met uitdrukkingen als “dan heb je niet goed geluisterd of het niet goed begrepen” of als ze daar niet mee wegkomen “met de kennis van nu …”. Deze mensen houden alle opties open. Ze denken voornamelijk dat angst (of wat neutraler gesteld: een sence of urgency) mensen in beweging brengt. Ze vinden zichzelf heel flexibel en dynamisch. Kom jij van de gele planeet, dan doe je het helemaal goed in de politiek of in de raad van bestuur van een onderneming. Daar kom je ze dan ook (heel) veel tegen.
Blauwe planeet
Mensen van de blauwe planeet zijn de managers en ict-ers onder ons. Zij zijn van de SMART afspraken, ISO certicifering, prestatieafspraken, SLA’s, SWAT’s, mijlpalen. Zij zijn dol op lijstjes, matrixen, spreadsheets, cockpitten, dashboarden en benchmarks. Zij gaan in een rechte lijn van A naar B, van ist naar soll. Deze mensen voeren objectiviteit tot het extreme door. Alles moet wetenschappelijk bewezen worden, voor ieder probleem is er slechts één optimale oplossing (en anders moet nog even worden doorgezocht) en manipulatie of interpretatie van onderzoeksgegevens is uit den boze. Meten is weten, gissen is missen, gokken is dokken, doen het goed in deze doelgroep. Deze mensen proberen onzekerheden tot nul te reduceren en ieder probleem te simplificeren. Zij zijn degenen die een nieuw systeem even uitrollen of implementeren. Woorden die iets heel ingewikkelds en complex simpel laten lijken. Zij denken dat deadlines mensen in beweging brengen en voeren dus de druk en competitie in een organisatie op. Zij praten ook nooit in termen van personeel of mensen, maar in termen van FTE’s.
Rode planeet
Mensen van de rode planeet zijn van het dienende type. Zij zullen het woord moeten nooit gebruiken maar proberen je liever te verleiden of te verlokken. Zij zijn gericht op saamhorigheid en zijn degenen die voor de afdelingsborrel en het uitje zorgen. Zij houden van aangename oplossingen en zijn totaal gefocust op de onderlinge verhoudingen die uiteraard gezellig en informeel moeten zijn. Zij vragen om loyaliteit, commitment en een bijdrage aan het wij-gevoel. Zij komen aanzetten met een persoonlijk ontwikkelplan om tot een ideale fit tussen individu en organisatie te komen (een instrument dat daarna door blauwe en witte mensen wordt misbruikt voor andere doelen). Mensen van deze planeet zijn echt geïnteresseerd in het welbevinden van anderen. In hun uiterste vorm zorgen zij voor de extreme sociale controle en emotionele chantage (we hebben je wel heel erg gemist bij de afdelingsborrel (ofwel, waag het niet de volgende keer weg te blijven)). Zij denken dat werk en privé moeten versmelten. Blauwe mensen noemen dit de softies, de geiten wollen sokken, en de sociale werkplaats. Rode mensen denken dat je mensen in beweging brengt door ze de juiste HRM-instrumenten aan te rijken. Mensen veranderen als je ze beloont of bestraft.
Groene planeet
Mensen van de groene planeet zijn de coaches onder jullie. Zij geloven in lerende organisaties. Zij bedenken ook het concept van een leven lang leren. Fouten bestaan niet omdat je altijd wel iets leert. Zij denken dat organisaties door bepaalde levensfasen gaan en beschrijven dat ook als zodanig. Zij wachten eerst totdat je je hoofd stoot (of metselen liefst eerst zelf het muurtje waar je tegenaan moet lopen), om vervolgens te vragen wat dat met je doet en wat je ervan geleerd hebt. Zij zijn degenen die het liefst iedere maand de hei op gaan om daar volop te reflecteren, feedback te geven en te ontvangen en om perspectieven uit te wisselen. Vervolgens formuleren zij actie- en verbeterpunten voor het team die een week later in een rolletje boven op een bureaukast liggen. Hen gaat het meer om het proces dan om het eindresultaat. Zij delen bij het begin van een bijeenkomst een schriftje uit waarin je je leerdoelen op mag schrijven. Dit zijn de mensen van de trial and errors, de pilots en proeftuintjes, best practises, intervisies, 360 graden feedback. Deze mensen leven op van complexiteit en als die er niet is, dan maken ze het wel complex. Rood en blauw gaat alleen om die reden meestal niet goed samen. De groenen denken dat mensen veranderen als ze gemotiveerd zijn om te leren.
Witte planeet
De mensen van de witte planeet gaan uit van persoonlijk leiderschap. Zij zijn zelfsturend en opereren onafhankelijk van hun omgeving. Zij gaan uit van hun eigen kracht. Het zijn de zzp-ers, kunstenaars, boedisten en terroristen onder ons, zij hebben een missie in zichzelf. Zij accepteren dat de wereld onzeker en complex is, maar omdat zij grote innerlijke zekerheid hebben banen zij zich daardoor een weg. Zij willen graag ruimte geven, blokkades opheffen, duizend bloemen laten bloeien (en liefst allemaal verschillend). Dit zijn de out-of-the-box denkers, de uitvinders, innovatief, recalcitrant. Zij geloven in het lot (dit had zo moeten zijn), zien patronen die anderen niet zien en geloven in het holisme, yin en yang, the secret. Alles stroomt en zij stromen op hun manier mee. Dit zijn de eenlingen, autonome personen waar je moeilijk grip op kunt krijgen. Witte mensen denken dat alles altijd in verandering is, zij richten zich dus meer op de beïnvloeding van de stromen en zoeken naar vernieuwing en creativiteit om de verandering te sturen of te richten.
Tot slot
Zoals gezegd, iedere planeet kent zijn sterke en zwakke kanten. Van iedere planeet heb jij iets in je en soms laat je iets meer van de één en soms van de andere zien. Maar voor één planeet heb jij een voorkeur. Dat is jouw kracht en jouw zwakte. Gebruik die kracht als het uitkomt, zoek het werk dat bij die planeet past, laat werk dat daar niet bij past door anderen doen. Voorkom dat je allergie tot uitbarsting komt doordat je weet dat mensen van een andere planeet ook hun waarde hebben en in sommige situaties veel beter tot hun recht komen dan jij. Nu weet je ook met welke teams je liever niet of wel samenwerkt. Het geeft een handvat om strubbelingen in de dagelijkse werkpraktijk bespreekbaar te maken. Ik wens je daarmee veel succes.